Podział majątku wspólnego małżonków – żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku

W większości przypadków, sądy orzekające w sprawach o podział majątku wspólnego małżonków, stosują zasadę równych udziałów małżonków w majątku. Są jednak sytuacje, które wymagają uregulowania w inny sposób tej kwestii. Kiedy zachodzą podstawy do żądania ustalenia, że udziały małżonków nie są równe?

Kiedy orzeka się o udziałach małżonków w majątku wspólnym?

Po ustanowieniu rozdzielności majątkowej, każde z małżonków może żądać podziału majątku wspólnego oraz dokonania rozliczeń pomiędzy masami majątkowymi istniejącymi w małżeństwie.

Rozdzielność majątkowa może powstać na mocy umowy zawartej pomiędzy małżonkami lub orzeczenia sądu ustanawiającego taki ustrój majątkowy. Rozdzielność majątkowa powstanie także po uprawomocnieniu się orzeczenia o rozwodzie.

• W postępowaniu o podział majątku wspólnego, sąd bada co wchodzi w skład majątku oraz określa sposób jego podziału. W tym też postępowaniu ustala się udziały małżonków w majątku wspólnym.
• Możliwe jest także zgłoszenie takiego żądania w postępowaniu o rozwód – o ile zgłoszony został także wniosek o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej.
• Teoretycznie możliwe jest – choć bardzo rzadko spotykane w praktyce – złożenie pozwu o ustalenie nierównych udziałów (na podstawie art. 189 k.p.c.).
• W umowie majątkowej małżeńskiej małżonkowie mogą także postanowić, że w razie ustania wspólności majątkowej ich udziały w majątku wspólnym będą różne. Warto pamiętać, że umowa taka może być zawsze przez małżonków zmieniona. Jednak skuteczność tych ustaleń zależy od istnienia konkretnych powodów do ustalenia nierównych udziałów – najlepiej określić w treści umowy te powody. Jest to o tyle ważne, że sama umowa między małżonkami nie wyłącza zastosowania przepisu dotyczącego żądania ustalenia nierównych udziałów. Co oznacza, że nawet po podpisaniu umowy majątkowej, każde z małżonków – o ile zachodzą przesłanki – może żądać ustalenia przez sąd, że ich udziały są inne niż wskazane w umowie.

Zasada równych udziałów

Co do zasady oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Zasada ta stosowana jest niezależnie od stopnia w jakim każde z małżonków przyczyniło się do powstania majątku wspólnego, a także niezależnie od przyczyn ustania wspólności. Takie też najczęściej wydawane są postanowienia w sprawach o podział majątku wspólnego.

Wyjątek od zasady

Każdy z małżonków może żądać, aby sąd (najczęściej orzekający o podziale majątku) ustalił, że udziały małżonków w majątku wspólnym nie są równe.

Możliwe jest to jedynie w sytuacji, gdy:

• istnieją ważne powody, uzasadniające uwzględnienie
• stopnia w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego.

Ważne powody

Ustawodawca niestety nie sprecyzował przesłanki „ważnych powodów”. Ciężar w tym zakresie przerzucony został na sądy orzekające w sprawach o podział majątku.

Ważnymi powodami mogą być np.:

• długotrwała separacja faktyczna
• trwonienie majątku przez jedno z małżonków
• alkoholizm
• narkomania
• hazard
• dokonywanie zbyt ryzykownych operacji finansowych

Ważne! O istnieniu ważnych powodów nie przesądza sama przez siebie ustalona w wyroku rozwodowym wina jednego z małżonków w rozkładzie pożycia. Okoliczność ta jednak w konkretnym stanie faktycznym może mieć znaczenie dla ustalenia zasadności żądania ustalenia nierównych udziałów.

Stopień przyczyniania się do powstania majątku wspólnego

Przyczynianie się do powstania majątku to po prostu wszelkie działania małżonków, które zmierzają zarówno do powiększenia majątku, ale też zapobiegają jego zmniejszeniu. Przyczynianiem się będzie także zwiększenie majątku wynikające z dokonanej na rzecz małżonków darowizny lub przysporzenia w drodze spadkobrania (o ile wolą spadkodawcy/darczyńcy było przysporzenie na rzecz majątku wspólnego).

Przy ocenie stopnia przyczynienia się, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Przedawnienie

Roszczenie o ustalenie nierównych udziałów w majątku nie ulega przedawnieniu w klasycznym rozumieniu. Jednak dochodzenie tego ustalenia jest limitowane – nie można zgłosić takiego żądania po uprawomocnieniu się orzeczenia o podziale majątku wspólnego. Co więcej, w zasadzie możliwość taka istnieje jedynie przed sądem I Instancji (do czasu zamknięcie rozprawy), bowiem zgłoszenie żądania na etapie postępowania apelacyjnego potraktować należałoby jako niedopuszczalne rozszerzenie wniosku.

Skutki

Jeśli sąd uwzględni żądanie o ustalenie nierównych udziałów, w postanowieniu kończącym postępowanie określi jakie udziały przysługują każdemu z małżonków. Udziały określa się procentowo. W dalszej kolejności sąd dokonuje podziału majątku według wcześniej przyjętych proporcji. Ustalone udziały odnoszą się do wszystkich składników majątku.