Brak możliwości współkorzystania z majątku wspólnego – roszczenia małżonków

Zasadą jest, że małżonkowie mają równe prawa do korzystania z przedmiotów wchodzących w skład ich majątku wspólnego. Czy brak możliwości współkorzystania z majątku wspólnego daje jakieś prawa małżonkowi pozbawionemu tej możliwości?

Wspólność majątkowa jako wspólność łączna

Małżonków z chwilą zawarcia małżeństwa łączy ustrój wspólności majątkowej (oczywiście małżonkowie mogą umową ten ustrój wyłączyć). Wspólność małżeńska jest wspólnością łączną.

Oznacza to tyle, że dopóki wspólność trwa:

• nie można określić udziałów przysługujących małżonkom
• małżonkowie nie mogą dokonać podziału majątku
• wierzyciel jednego z małżonków nie może żądać zaspokojenia swojego roszczenia z udziału, który by małżonkowi przypadał w razie ustania wspólności majątkowej

Przekształcenie wspólności łącznej we współwłasność w częściach ułamkowych

Wspólność łączna, z chwilą ustania ustroju wspólności majątkowej (np. ustanowienie rozdzielności majątkowej umową, prawomocne orzeczenie rozwiązujące małżeństwo) przekształca się z mocy prawa we współwłasność z częściach ułamkowych. A małżonkowie / byli małżonkowie co do zasady mają równe udziały w majątku wspólnym.

Równe prawa małżonków

Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 34(1) k.r.o.) każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie w jakim da się to pogodzić z prawem drugiego małżonka do współposiadania i korzystania z rzeczy. Przepis ten odnosi się do sytuacji, w której w małżeństwie panuje ustrój wspólności majątkowej.

W sytuacji gdy małżonków nie łączy wspólność łączna, lub też są po rozwodzie, prawo do współposiadania rzecz wchodzących w skład majątku wspólnego wynika z art. 206 k.c.

Brak możliwości współkorzystania z majątku wspólnego – jakie roszczenia przysługują małżonkom?

Dla określenia roszczeń przysługujących współwłaścicielowi ważne będzie ustalenie, czy współwłaściciele są nadal małżonkami, których łączy ustrój wspólności majątkowej.

1. prawo żądania przywrócenia posiadania rzeczy

W przypadku odpowiedzi twierdzącej, małżonek ma prawo żądania przywrócenia posiadania rzeczy. Roszczenie takie zostaje wyłączone w momencie orzeczenia przez sąd rozwodu (lub separacji). Przyjmuje się bowiem, że współposiadanie rzeczy przez byłych małżonków prowadziłoby do konfliktów, a przywrócenie posiadania rzeczy byłemu małżonkowi stanowiłoby naruszenia zasad współżycia społecznego.

2. prawo żądania zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy niezgodnie z regułami ustalonymi w art. 206 k.c.

Jeśli nie ma możliwości przywrócenia posiadania rzeczy, małżonek pozbawiony tego prawa nie zostaje całkiem bezradny, ma on bowiem prawo do żądania zasądzenia wynagrodzenia od drugiego współwłaściciela, który korzystał z rzeczy niezgodnie z regułami określonymi w przepisach (potocznie: „korzystał ponad swój udział”).

W jaki sposób ustalane jest wynagrodzenie za „korzystanie ponad udział”?

W przypadku sporu, kwestię tę rozstrzyga sąd (najczęściej w toku sprawy o podział majątku), na podstawie sporządzonej przez biegłego opinii.

Właściwym biegłym będzie biegły do wyceny nieruchomości, który w ramach jednej opinii może:

• określić wartość rynkową lokalu, który będzie przedmiotem podziału majątku, ale także
• wartość wynagrodzenia za korzystanie z mieszkania.

Wynagrodzenie za korzystanie z mieszkania to najczęściej średnia kwota czynszu najmu w danym okresie. Biegły bada dostępne dane na temat zawartych umów najmu na lokalu w tej samej lokalizacji, o podobnej powierzchni i standardzie.

Jak w przypadku wszystkich opinii sporządzanych w toku postępowania, także i w stosunku do takiej określającej wartość lokalu i wartość wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy przysługuje prawo do złożenia zarzutów. Jest to bardzo ważne uprawnienie. Daje ono możliwość zakwestionowania przyjętych przez biegłego wyliczeń. Ale też zasygnalizowania sądowi, że coś z opinią jednak jest nie tak. Zdarza się czasem, że biegli przyjmują wartości z umów zawieranych w najbliższym dużym mieście, co może diametralnie zmieniać wycenę.

Kiedy sąd nie uwzględni żądania zapłaty wynagrodzenia?

Nie zawsze jednak sąd uwzględni żądanie zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy z pominięciem reguł określonych w przepisach. Sąd oddali takie żądanie jeśli stan i sposób korzystania z rzeczy został przez małżonków ustalony wspólnie (podział quoad usum).