Nakaz wydania dziecka – kiedy sąd wyda takie orzeczenie?

Sąd opiekuńczy, w razie takiej konieczności, ma udzielać wszelkiego rodzaju pomocy rodzicom i opiekunom małoletnich dzieci. Pomocy sąd może udzielić w sytuacji gdy dziecko przebywa z osobą nieuprawnioną, która odmawia jego wydania rodzicowi lub opiekunowi, który powinien sprawować pieczę nad dzieckiem. Sąd może wydać nakaz wydania dziecka (orzeczenie o odebraniu dziecka od osoby nieuprawnionej).

Wydanie dziecka

Każde z rodziców lub opiekunów może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka przebywającego u osoby nieuprawnionej, gdy takie działanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej. Wydanie dziecka czasem może być konieczne także w sprawach dotyczących miejsca zamieszkania dziecka (w przypadku jego zmiany) lub kontaktów (w przypadku zatrzymania dziecka po upływie terminu ustalonych kontaktów).

Osoba nieuprawniona – czyli kto?

Osoba nieuprawniona to nie tylko osoba trzecia, ale także rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej, lub którego władza została zawieszona lub ograniczona (tak, że nie może on sprawować pieczy nad dzieckiem). Chodzi też o rodzica, który ma uregulowane kontakty z dzieckiem (taki rodzic nie tylko ma prawo do odebrania dziecka w celu zrealizowania kontaktu, ale ma też obowiązek wydania dziecka po skończonym kontakcie).

Nakaz wydania dziecka – czy musi być osobne orzeczenie?

Samo orzeczenie regulujące wykonywanie władzy rodzicielskiej, miejsca zamieszkania, czy sposobu realizowania kontaktów nie będzie wystarczające do „odebrania” dziecka wbrew woli osoby, która tymczasowo przejęła opiekę nad dzieckiem. Konieczne jest konkretne wyrzeczenie w tym zakresie przez sąd. Oczywiście nie musi toczyć się osobne postepowanie w tym zakresie. Ważne by w orzeczeniu „podstawowym” sąd nakazał wydanie dziecka osobie uprawnionej. Jeśli nie będzie takiego orzeczenia, konieczne będzie zainicjowanie nowej sprawy o wydanie dziecka. Dotyczy to tylko sytuacji, w których osoba zajmująca się dzieckiem nie chce dobrowolnie wydać dziecka osobie uprawnionej na podstawie wydanego orzeczenia sądu.

Postępowanie przed sądem

Z akapitu powyżej jasno wynika, że do wydania takiego orzeczenia niezbędny jest wniosek uprawnionego. Sąd takiej decyzji sam z urzędu nie podejmie i nie wyda takiego orzeczenia. Nie ma przy tym znaczenia, czy ma to być orzeczenie „poboczne” w orzeczeniu dotyczącym władzy, miejsca zamieszkania czy kontaktów, czy też wydane w specjalnie zainicjowanym postępowaniu. Oczywiście złożenie właściwego wniosku w postępowaniu rozstrzygającym o władzy, miejscu zamieszkania czy kontaktach znacząco skróci postępowanie (nie będzie konieczności inicjowania kolejnej sprawy oraz oczekiwania na wydanie kolejnego orzeczenia przez sąd).

Sąd właściwy

Sądem właściwym jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania dziecka. W razie braku miejsca zamieszkania, właściwy będzie sąd opiekuńczy miejsca pobytu dziecka. Jeśli miejsce zamieszkania lub pobytu dziecka nie jest znane, sąd przeprowadza dochodzenie w celu ustalenia miejsca jego pobytu. Najczęściej ustalenia czynione są z pomocą policji.

Opłata

Sprawa o odebranie dziecka nie należy do katalogu spraw, które sąd opiekuńczy może prowadzić z urzędu. W związku z tym nie korzysta z przedmiotowego zwolnienia od opłat. Od wniosku należy uiścić opłatę 100 zł.

Etapy postępowania

Postępowanie o odebranie dziecka przebiega w dwóch etapach:

I ETAP – rozpoznanie

Jak wyżej, etap ten kończy się orzeczeniem o odebraniu dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną. W postanowieniu sąd określa termin w jakim wydanie dziecka powinno nastąpić dobrowolnie. Termin ten powinien być jak najbardziej precyzyjny (dzień, a nawet godzina).

II ETAP – egzekucja

Jeśli dziecko nie zostanie we wskazanym przez sąd terminie wydane osobie uprawnionej, sąd na skutek wniosku osoby uprawnionej, zleca kuratorowi sądowemu przymusowe odebranie dziecka. Kurator w razie takiej potrzeby może skorzystać z pomocy organów opieki społecznej czy policji.

Dobro dziecka priorytetem dla sądu opiekuńczego

To, że rodzic zwróci się do sądu o udzielenie mu pomocy w odebraniu dziecka od osoby nieuprawnionej, nie oznacza jeszcze, że sąd zawsze wyda orzeczenie uwzględniające wniosek. Sąd może, pomimo zaistnienia przesłanek, odmówić wydania takiego orzeczenia. Sąd może uznać np. że dobro dziecka wymaga wręcz by pozostało w obecnym miejscu pobytu, pod opieką osoby formalnie nieuprawnionej. Oczywiście takiej odmowie, powinno towarzyszyć jednoczesne uregulowanie przez sąd orzekający w sprawie sytuacji dziecka. Nie będzie wystarczające orzeczenie oddalające wniosek o wydanie dziecka – sąd powinien ustabilizować sytuację prawną i faktyczną dziecka. Takim orzeczeniem może być np. ustanowienie „osoby nieuprawnionej” np. dziadków opiekunami prawnymi, umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej i in. (po spełnieniu oczywiście innych przesłanek). Decyzja sądu musi odnosić się do konkretnego stanu faktycznego i zabezpieczać w odpowiedni sposób dobro i interesy dziecka.

Nakaz wydania dziecka – brak możliwości wyegzekwowania

Może zdarzyć się też sytuacja, w której pomimo wydania przez sąd orzeczenia nie będzie możliwe jego wyegzekwowanie. Kurator, tak jak i sąd musi kierować się przede wszystkim dobrem dziecka. Jeśli więc po przybyciu na miejsce, kurator stwierdzi, że egzekucja postanowienia będzie sprzeczna z dobrem dziecka, lub zagrozi jego zdrowiu lub bezpieczeństwu, powinien powstrzymać się od dalszych czynności.

Utrudnianie przez osobę nieuprawnioną wykonania orzeczenia

W sytuacji gdy nie jest możliwe wykonanie orzeczenia na skutek działań osoby nieuprawnionej, np. ukrywania dziecka, kurator powinien zawiadomić prokuratora. Zachowania takie mogą stanowić realizację znamion przestępstwa z art. 232 k.k., a prokurator może wszcząć postępowanie w tym zakresie. Kurator może także złożyć do sądu wniosek o zarządzenie przymusowego sprowadzenia zobowiązanego na posiedzenie sądu. Celem jest złożenie oświadczenia o miejscu pobytu dziecka. Skutek złożenia takiego oświadczenia jest tożsamy ze skutkiem składania zeznań pod przyrzeczeniem. Tj. za składanie zeznań niezgodnie z prawdą lub zatajenie prawdy grozi odpowiedzialność karna (art.233 k.k.)