Zarządzenia sądu opiekuńczego – umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej

Jednym z zarządzeń najdalej ingerujących w sferę wykonywania władzy rodzicielskiej jest umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Środek ten powoduje odseparowanie dziecka od rodziców.

Zarządzenia sądu opiekuńczego

Sąd opiekuńczy może wydawać zarządzenia ograniczające władzę rodzicielską. Do dyspozycji ma środki i instytucje o różnym stopniu ingerencji w życie rodziny. O zarządzeniach sądu można przeczytać tutaj: zarządzenia sądu ograniczające władzę rodzicielską, skierowanie małoletniego do placówki wsparcia dziennego, skierowanie rodziców na terapię rodzinną, wszczęcie sprawy opiekuńczej z urzędu.

Piecza zastępcza

Piecza zastępcza sprawowana jest w formie:

• rodzinnej (rodzina zastępcza [spokrewniona, niezawodowa i zawodowa] lub rodzinny dom dziecka)
• instytucjonalnej (placówka opiekuńczo-wychowawcza, regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna, interwencyjny ośrodek preadopcyjny)

Do umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej potrzebna jest uprzednia zgoda rodziców zastępczych lub osoby prowadzącej rodzinny dom dziecka.

Kto może pełnić rolę rodziny zastępczej?

Rodzinę zastępczą (lub rodzinny dom dziecka) tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim. W przypadku rodziny spokrewnionej muszą to być wstępni lub rodzeństwo dziecka. Osoby te muszą spełniać wymagania wskazane w ustawie oraz posiadać świadectwo ukończenia szkolenia. Szkolenie organizuje organizator rodzinnej pieczy zastępczej lub prowadzi ośrodek adopcyjny.

Wymagania ustawowe względem kandydatów na rodziców zastępczych (lub osób tworzących rodzinny dom dziecka)

Kandydaci na rodziców zastępczych (lub prowadzących rodzinny dom dziecka) powinni spełniać poniże warunki:

• dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej
• nie są i nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona
• wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego
• nie są ograniczeni w zdolności do czynności prawnych
• są zdolni do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone:

1. zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, oraz
2. opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka wystawioną przez psychologa, który posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2-letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym

• przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z tym że w przypadku cudzoziemców ich pobyt jest legalny (za zgodą sądu czasowo piecza może być sprawowana poza terytorium RP)
• zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:

1. rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
2. właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
3. wypoczynku i organizacji czasu wolnego

• nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo
• co najmniej jeden z kandydatów posiada stałe źródło dochodu

Czynności podejmowane przez sąd przed wydaniem zarządzenia

Sąd przed podjęciem decyzji o umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej:

• zleca kuratorowi przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (w miejscu zamieszkania kandydatów na rodziców zastępczych)
• zwraca się do właściwego ośrodka pomocy społecznej o sporządzenie opinii o rodzinie i jej członkach
• ustala czy wskazana rodzina zapewni dziecku odpowiednie warunki do wychowania i rozwoju

Podstawy umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej

Dziecko może zostać umieszczone w pieczy zastępczej na podstawie:

• orzeczenia sądu (sąd wydaje postanowienie o umieszczeniu w placówce oraz wskazuje rodzaj placówki)
• umowy zawartej pomiędzy starostą a rodzina zastępczą (osobą prowadzącą rodzinny dom dziecka) – w przypadku pilnej konieczności, na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka. Starosta o zawarciu umowy informuje właściwy sąd

W przypadku rodziny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego, przyjęcie dziecka następuje:

• na podstawie orzeczenia sądu
• w przypadku gdy dziecko zostało doprowadzone przez Policję lub Straż Graniczną
• na wniosek rodziców, dziecka lub innej osoby w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie

Umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, a uprawnienia rodziców

Rodzina zastępcza ma obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad dzieckiem, jego wychowywania i reprezentowania w tych właśnie sprawach, np. poprzez dochodzenie świadczeń na zaspokajanie potrzeb dziecka (alimenty).

Pozostałe prawa i obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców i są nimi np.:

• zarząd majątkiem dziecka
• wybór kierunku kształcenia
• kształtowanie światopoglądu
• rozwijanie zainteresowań
• wybór sposobu leczenia, obywatelstwa, miejsca pobytu
• zmiana imienia i nazwiska i in.

Sąd opiekuńczy może jednak orzec o innym niż wskazany podziale praw i obowiązków pomiędzy rodziców naturalnych i zastępczych.

Piecza zastępcza jako ostateczność

O umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej sąd orzeka kiedy nie ma już innej możliwości i kiedy inne zastosowane środki nie przyniosły oczekiwanego rezultatu, tj. poprawy sytuacji dziecka. Sąd może też umieścić dziecko w pieczy zastępczej, bez stosowania innych instytucji. Ale tylko gdy dobro dziecka jest zagrożone i wymaga natychmiastowej reakcji sądu.

Na jak długo dziecko zostanie w pieczy zastępczej?

Dziecko powinno przebywać w pieczy zastępczej do momentu, w którym możliwy jest powrót do rodziny naturalnej. Lub też do czasu umieszczenia go w rodzinie przysposabiającej. Ale co do zasady nie może to być dłuższy czas niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości.

Dziecko może przebywać w pieczy zastępczej do ukończenia 25 roku życia, jeśli:

• uczy się (szkoła, uczelnia, pracodawca w celu przygotowania zawodowego) lub
• posiada orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i uczy się (szkoła, uczelnia, kursy – jeśli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielnienia, pracodawca w celu przygotowania zawodowego)

Rodzeństwo w pieczy zastępczej

Rodzeństwa nie powinno się rozdzielać. W związku z tym powinno się je umieścić w tej samej rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Od tej zasady sąd może odstąpić jeżeli dobro dziecka tego wymaga. Szczególnie z uzasadnionych życiowo i psychologicznie przyczyn – np. konflikt pomiędzy rodzeństwem, brak więzi emocjonalnych itd.

Powrót do rodziny

Jeśli sąd opiekuńczy uzna, że ustała przyczyna umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej wydaje postanowienie o rozwiązaniu pieczy i powrocie dziecka do rodziny.