Czy sąd polski właściwy do orzeczenia rozwodu będzie właściwy do wydania rozstrzygnięć odnośnie dzieci mieszkających w innym kraju UE?

Małżonkowie – obywatele polscy mieszkający poza granicami RP mogą zderzyć się z problemem uzyskania rozwodu w miejscu swojego zamieszkania. Szczególnie z uwagi na wymagany przez niektóre kraje długi okres separacji poprzedzający możliwość orzeczenia rozwodu (nawet 2 lata). Jako obywatele polscy mają możliwość uzyskania rozwodu przed sądem polskim. Ale czy uda im się w tym postępowaniu zawsze rozstrzygnąć wszystkie kwestie? Problematyczne może być wydanie przez sąd polski orzeczeń odnośnie małoletnich dzieci.

Właściwość sądu polskiego w sprawach małżeńskich

W przypadku gdy oboje małżonkowie są obywatelami polskimi, mogą uzyskać orzeczenie o rozwodzie w Polsce, nawet jeśli mieszkają na stałe poza granicami Polski. Zgodnie z przepisami, sąd w sprawie o rozwód powinien wydać rozstrzygnięcia dotyczące małoletnich dzieci małżonków.

Czy przepisy będą miały zastosowanie zawsze? Co w sytuacjach, gdy dzieci (i sami małżonkowie) mają miejsce pobytu poza granicami RP?

Właściwość sądu w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej

Co do zasady, sądem właściwym do wydania rozstrzygnięcia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej, jest sąd właściwy ze względu na miejsce pobytu dziecka.

We wskazywanym przypadku, co do zasady, sąd polski będzie mógł orzec o rozwodzie, jednak nie będzie on co do zasady właściwy w zakresie orzekania o odpowiedzialności rodzicielskiej. Sąd ten nie powinien wydać rozstrzygnięć w zakresie władzy rodzicielskiej, pieczy, a nawet kontaktów.

Czy istnieją przypadki, że sąd polski będzie właściwy do wydania orzeczenia odnośnie dzieci mieszkających poza granicą polski?

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 w sprawie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, w art. 15 określa pewien wyjątek od zasady opisanej powyżej.

Zgodnie z tym przepisem, sąd polski mógłby orzekać o sprawach dzieci, jeżeli spełnione by zostały następujące warunki:

• na co najmniej jednym z małżonków spoczywa odpowiedzialność rodzicielska w odniesieniu do dziecka

oraz

• jurysdykcja sądu polskiego została wyraźnie lub w inny jednoznaczny sposób uznana przez małżonków w chwili wszczęcia postępowania oraz jest zgodna z dobrem dziecka

Wskazane powyżej warunki muszą być spełnione łącznie.

Odpowiedzialność rodzicielska spoczywająca na co najmniej jednym małżonku

Spełnienie pierwszego warunku w większości jest oczywiste. Skoro rodzice chcą uregulować sprawy dotyczące dzieci to najpewniej spoczywa na nich odpowiedzialność rodzicielska. W innym razie pewnie by sobie tą kwestią nie zawracali głowy.

Wyraźne uznanie przez małżonków jurysdykcji sądu polskiego

Problematyczny może być jednak drugi z warunków.

Po pierwsze, małżonek w ogóle może nie zaakceptować jurysdykcji sądu polskiego. A po drugie może minąć czas na wyrażenie tej akceptacji.

Chwila wyrażenia akceptacji dla właściwości sądu

Kluczowy jest bowiem zakreślony w przepisach czas na wyrażenie tej akceptacji przez małżonków, tj. chwila wszczęcia postępowania. A chwilą wszczęcia postępowania jest moment wniesienia pisma inicjującego dane postępowanie. W przypadku spraw o rozwód będzie oznaczało datę wniesienia pozwu o rozwód.

Jak wygląda praktyka? W jaki sposób powód wyraża swoje uznanie?

Przy takiej konstrukcji, niewątpliwe jest, że powód – wnosząc pozew o rozwód, w którym żąda wydania rozstrzygnięć w sprawie dzieci – wyraża swoje uznanie dla właściwości sądu polskiego w tym zakresie.

Co z drugim małżonkiem, tym pozwanym? Kiedy powinien wyrazić swój pogląd w sprawie?

Zgodnie z przepisem, już w dacie wnoszenia pozwu, kwestia ta powinna być rozstrzygnięta. Przyjmuje się, że w tej dacie małżonek pozwany powinien wyrazić swą akceptację dla właściwości sądu polskiego.

Ale jak to zrobić?

Spełnienie tego warunku możliwe jest poprzez złożenie zgodnych oświadczeń małżonków i dołączenie ich do pozwu!

Co oznacza, że najczęściej będzie to mogło mieć miejsce w przypadku porozumienia między małżonkami. Trudno bowiem przyjmować, że skonfliktowani małżonkowie, którzy zamierzają walczyć o winę i wszystkie kwestie dotyczące dzieci, złożą zgodne oświadczenie w dacie wnoszenia pozwu.

Niekiedy, niektóre (a jest to zdecydowana mniejszość) sądy polskie, przyjmują swoją właściwość w sytuacjach, gdy w odpowiedzi na pozew pozwany małżonek uznaje właściwość sądu polskiego. Takie sytuacje są jednak coraz rzadsze i najczęściej korygowane są przez sądy wyższych instancji.

A co z alimentami?

Kwestie dotyczące dzieci rozstrzygane przy rozwodzie to nie tylko władza rodzicielska i kontakty, ale też alimenty. Co więc z alimentami, czy sąd polski może orzec o alimentach, jeśli dzieci mieszkają w innym kraju UE niż Polska?

Odpowiedź znajduje się w przepisach Rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych.

Zgodnie z art. 3 sądem właściwym do orzekania o alimentach jest sąd:

• zwykłego miejsca pobytu pozwanego lub wierzyciela
• który zgodnie z prawem sądu ma jurysdykcję do prowadzenia postępowania dotyczącego statusu osoby, w przypadku gdy sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem, chyba że jurysdykcja ta wynika tylko z obywatelstwa jednej ze stron
• sąd, który zgodnie z prawem sądu jest właściwy do prowadzenia postępowania dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej, w przypadku gdy sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem, chyba że jurysdykcja ta wynika tylko z obywatelstwa jednej ze stron.

Interes dziecka

Sąd polski mógłby rozstrzygnąć kwestię alimentów, ale czy to będzie pozostawało w zgodzie z interesem dziecka?

Warto pamiętać, że interes dziecka najpewniej zostanie najlepiej zabezpieczony, gdy sprawę rozpozna sąd miejsca jego pobytu. Sąd ten najlepiej będzie znał okoliczności istotnymi dla oceny jego żądania. Sąd będzie mógł pokierować się swoim doświadczeniem życiowym, szczególnie oceniając zakres potrzeb dziecka, czy kosztów związanych z jego utrzymaniem.

Jak to w Polsce wygląda w praktyce orzeczniczej?

Najczęściej w takich sprawach, sądy polskie orzekają jedynie w zakresie żądania orzeczenia rozwodu. Sądy odrzucają wnioski dotyczące wydania rozstrzygnięć w sprawie władzy rodzicielskiej i alimentów. Pojawiają się jednak orzeczenia rozstrzygające wszystkie kwestie dotyczące rodziny.

Niekiedy jednak orzeczenia, pomimo że wydawane przez sąd polski, opierają się o prawo materialne państwa, gdzie dziecko przebywa. To nie tylko komplikuje sprawę, ale też powoduje jej przedłużenie oraz wzrost kosztów jej prowadzenia. Warto pamiętać chociażby o konieczności dokonania tłumaczeń na język polski przepisów właściwego prawa materialnego.

Każda sprawa jest jednak inna – warto rozważyć wszystkie za i przeciw w konkretnym stanie faktycznym.