Rozwód versus separacja

Często na sali sądowej podczas rozprawy rozwodowej z ust małżonków padają słowa „Żyjemy w separacji”. Czym tak naprawdę jest separacja? Jaka jest różnica pomiędzy separacją faktyczną a separacją prawną? I wreszcie, jakie konsekwencje niesie za sobą rozwód, a jakie separacja?

W większości przypadków mówiąc lub słysząc słowo „separacja” rozumiemy przez to tzw. separację faktyczną, a więc rzeczywiste rozłączenie małżonków, związane z ustaniem pomiędzy nimi jakichkolwiek więzi fizycznych i emocjonalnych. Z reguły z separacją faktyczną łączy się także wyprowadzka jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania. Takie rozdzielenie małżonków ma charakter jedynie faktyczny, nie wymaga orzeczenia sądu i tym samym nie wywołuje żadnych skutków w sferze prawnej. Niekiedy dochodzi do sytuacji, w których małżonkowie, nie zamieszkując razem przez długie lata, nie mając żadnych wspólnych interesów, pomiędzy którymi dawno już wygasła więź emocjonalna i często nawet niepozostający ze sobą w jakimkolwiek kontakcie, de facto od strony formalnej nadal są małżeństwem. Rzeczywiste rozłączenie pozostanie więc bez znaczenia dla kwestii rodzinnoprawnych czy majątkowych, a będzie stanowiło jedynie pozytywną przesłankę do orzeczenia rozwodu lub separacji prawnej w sytuacji, gdy którekolwiek z małżonków wystąpi z takim żądaniem.

Jak łatwo zauważyć, separacja prawna zawsze łączy się z ingerencją instytucji państwowych w relacje pomiędzy małżonkami. Podobnie jak przy rozwodzie, organem właściwym do orzeczenia separacji jest sąd okręgowy. Przesłanką warunkującą dopuszczalność separacji jest zupełny rozkład pożycia i żądanie małżonków. Warto nadmienić także, że w sytuacji gdy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód.

Co do zasady, skutki orzeczenia separacji są takie same jak skutki orzeczenia rozwodu, jednak z pewnymi wyjątkami, które przewiduje Kodeks rodzinny i opiekuńczy.  Właśnie ów wyjątki powodują, że separacja prawna staje się pewną alternatywą dla małżonków, którzy z różnych powodów nie chcą lub nie mogą rozwiązać małżeństwa przez rozwód.

Dlaczego separacja ?

1. Przesłanki orzeczenia

Po przeprowadzeniu rozprawy sąd może dojść do wniosku, że nie zachodzą przesłanki do orzeczenia rozwodu. Przesłanką konieczną do rozwiązania małżeństwa jest zupełny i trwały rozkład pożycia. W praktyce oznacza to trwałe ustanie więzi uczuciowej, fizycznej i gospodarczej pomiędzy małżonkami. Ponadto wymagane jest, aby zasady doświadczenia życiowego i znaczny upływ czasu wskazywały, że powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Przesłanki orzeczenia separacji są bardziej ogólne. Konieczne jest jedynie stwierdzenie zupełnego rozkładu pożycia.

2. Brak możliwości zawarcia nowego małżeństwa

W przypadku orzeczenia separacji, małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego związku małżeńskiego (co jest dopuszczalne po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód). W związku
z tym, iż separacja nie skutkuje rozwiązaniem małżeństwa, wyłączona została również możliwość powrotu przez małżonka rozwiedzionego, który w skutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, do nazwiska noszonego przed zawarciem związku.

3. Obowiązek wzajemnej pomocy

Na małżonkach pozostających w separacji orzeczonej przez sąd ciąży prawny obowiązek wzajemnej pomocy, gdy przemawiają za tym względy słuszności. Obowiązek taki nie ciąży na małżonkach rozwiedzionych.

4. Kwestie alimentacyjne pomiędzy małżonkami

W przypadku orzeczenia separacji zastosowanie mają regulacje dotyczące kwestii alimentacyjnych pomiędzy małżonkami rozwiedzionymi z tym wyjątkiem, iż przy orzeczeniu separacji nie został określony termin, po upływie którego małżonek zobowiązany do alimentacji może zostać zwolniony z tego obowiązku. W praktyce oznacza to, że w razie orzeczenia alimentów pomiędzy małżonkami pozostającymi w separacji, obowiązek dostarczania środków utrzymania wygasa dopiero z chwilą jej zniesienia przez sąd.

5. Podział majątku

Skutkiem rozwodu zawsze jest ustanie wspólności majątkowej. W przypadku separacji
z mocy prawa powstaje rozdzielność majątkowa pomiędzy małżonkami. Od chwili orzeczenia separacji brak więc majątku wspólnego, istnieją dwie oddzielne masy majątkowe małżonków. Każde z małżonków staje się również współwłaścicielem ułamkowej części przedmiotów i praw wchodzących w skład majątku wspólnego przed orzeczeniem separacji. Mają oni również prawo do wystąpienia z roszczeniem podziału majątku wspólnego. Choć naturalną konsekwencją rozwodu jest podział wspólnego dorobku małżonków, przy separacji nie jest to już taką koniecznością. Rozwód definitywnie kończy związek małżeński, a więc niecelowe jest, aby małżonkowie po rozwodzie byli współwłaścicielami określonych przedmiotów. Z chwilą podjęcia decyzji o separacji małżonkowie liczą się z tym, iż nie kończą definitywnie swojego związku, tak więc zdarza się, że rezygnują z często długiego i żmudnego podziału majątku, unikając tym samym niepotrzebnych kosztów i konieczności, np. sprzedaży nieruchomości. Lepszym rozwiązaniem okazuje się być dla nich „podział” wspólnego majątku jedynie do umownego użytkowania. Omawiając kwestie majątkowe warto również odnieść się do sytuacji, w której małżonkowie pozostają jedynie w separacji faktycznej. Zauważyć należy, że mimo rzeczywistego i długotrwałego życia w rozłączeniu, wygaśnięcia więzi emocjonalnej, fizycznej czy gospodarczej, często nawet nieutrzymywania jakichkolwiek kontaktów, nasz małżonek w dalszym ciągu ma prawo chociażby do naszego wynagrodzenia za pracę, czy dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej, bowiem te składniki wchodzą do majątku wspólnego.

6. Korzystanie ze wspólnego mieszkania

Podobnie jak przy rozwodzie, orzekając o separacji sąd decyduje również o kwestiach związanych z zajmowaniem wspólnego mieszkania małżonków w okresie separacji. Oczywiście dopuszczalna jest także eksmisja jednego z małżonków, jeżeli ten uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Temat eksmisji omawiałam w osobynm wpisie, któy można znaleźć tutaj.

7. Dziedziczenie w przypadku separacji prawnej

Warto pamiętać, że w razie śmierci jednego z małżonków pozostających w separacji orzeczonej przez sąd, drugi nie dziedziczy po nim z mocy ustawy. Dziedziczenie pomiędzy małżonkami pozostającymi w separacji jest dopuszczalne jedynie na mocy testamentu. Małżonek, który został pominięty w testamencie, nie ma również prawa ubiegać się
o zachowek. Przy separacji faktycznej małżonkowie oczywiście dziedziczą po sobie nawet, gdy od dłuższego czasu nie mają ze sobą żadnego kontaktu.

8. Władza rodzicielska

Podobnie jak przy rozwodzie, sąd podczas orzekania o separacji zawsze zobligowany jest do zwrócenia uwagi na dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. W związku z tym zawsze rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad dziećmi i kontaktów rodziców z nimi. Ponadto sąd decyduje również o stopniu w jakim każde  z rodziców zobowiązane jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania małoletnich. Sąd jest również uprawniony do powierzenia  wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając tym samym władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

9. Czas na przemyślenia

Nie w każdej sytuacji rozwód jest dobrym rozwiązaniem. Jak to w życiu bywa, często działamy zbyt pochopnie, kierując się głównie emocjami, nie myśląc o konsekwencjach swoich decyzji. Nie zawsze takie postępowanie przynosi pożądane efekty. Po głębszym zastanowieniu często dochodzimy do wniosku, że nasze działania były błędne. Separacja jest pewnego rodzaju furtką dla małżonków, którzy postawili swój związek pod znakiem zapytania. Mają oni czas na przemyślenia, chwilę tylko dla siebie, podczas której mogą zastanowić się nad małżeństwem, rozważyć wszelkie „za” i „przeciw” kontynuowania związku. Paradoksalnie, rozłączenie małżonków na określony czas często prowadzi do poprawy relacji między nimi i w efekcie rezygnacji z decyzji o rozwiązaniu małżeństwa.   Rozwód oczywiście nie pozbawia możliwości ponownego zawarcia związku małżeńskiego
z ex małżonkiem, jednak tylko niewielki odsetek osób decyduje się na taki krok.

10. Kwestie światopoglądowe

Na zakończenie warto wspomnieć o separacji jako pewnej alternatywie dla osób, które
w związku ze swoimi przekonaniami religijnymi czy światopoglądowymi nie uznają instytucji rozwodu. Nierzadko zdarza się, że małżonkowie wychowani w pewnych tradycjach (zwłaszcza żyjący w małych środowiskach), mimo rzeczywistego i trwałego braku jakichkolwiek więzi między sobą, nie decydują się na rozwód z pobudek religijnych czy moralnych. W takich sytuacjach najlepszym rozwiązaniem okazuje się być separacja. Małżonkowie korzystając z tej instytucji mogą uregulować swoją sytuację osobistą i majątkową, jednocześnie pozostając w zgodzie z własnymi przekonaniami i tradycjami.