Eksmisja małżonka z mieszkania – kiedy to jest możliwe?

Samo postępowanie o rozwód, a nawet wyrok orzekający rozwód nie rozwiązuje wszystkich kwestii łączących małżonków. Najwięcej problemów nastręcza wspólne mieszkanie i nie dotyczy to wyłącznie współwłasności, ale także przysługującego prawa lokatorskiego, albo nawet wspólnego najmu. Co zrobić, gdy małżonek nie chce się dobrowolnie wyprowadzić, a wspólne zamieszkiwanie nie jest możliwe? Co jeśli małżonek jest sprawcą przemocy domowej? Jak sobie z tym poradzić? Odpowiedzią jest potocznie zwana eksmisja, oczywiście o ile zaistnieją wymagane przesłanki do orzeczenia nakazania opuszczenia lokalu.

W zależności od zaistniałego stanu faktycznego jest kilka podstaw prawnych do żądania nakazania opuszczenia lokalu przez małżonka:

1. w sprawie o eksmisję – zgodnie przepisami ustawy o ochronie praw lokatorów (art. 13 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów) współlokator może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji małżonka, rozwiedzionego małżonka lub innego współlokatora tego samego lokalu, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Przepis ten ma zastosowanie jedynie do małżonków zajmujących mieszkanie jako lokatorzy (zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 1 pkt. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, lokatorem jest najemca lokalu lub osoba używająca lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności), nie dotyczy sytuacji, gdy małżonkowie są współwłaścicielami mieszkania (lub właścicielem jest jeden z nich);

2. w sprawie o rozwód – zgodnie z art. 58 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w wyjątkowych wypadkach na wniosek małżonka, sąd w wyroku rozwodowym może nakazać eksmisję drugiego małżonka, gdy ten swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Rozwiązanie to nie dotyczy sytuacji, gdy lokal mieszkalny stanowi majątek osobisty małżonka, który miałby zostać eksmitowany. Orzeczeniu eksmisji nie stoi na przeszkodzie wyprowadzenie się małżonka ze wspólnego mieszkania, albowiem może on do tego mieszkania powrócić. Na marginesie trzeba dodać, iż orzeczenie eksmisji nie powinno przesądzać o późniejszym przyznaniu mieszkania w sprawie o podział majątku. Dodatkowo sąd w wyroku rozwodowym może orzec o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, pod warunkiem że drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez konieczności zapewnienia mu lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego. Sąd może to uczynić jedynie na zgodny wniosek stron;

3. w sprawie o podział majątku – w sytuacji, gdy w wyniku podziału majątku, prawo do lokalu mieszkalnego zostało przyznane jednemu z małżonków, sąd powinien orzec o obowiązku drugiego małżonka opuszczenia lokalu i wydania go małżonkowi, któremu mieszkanie zostało przyznane. Dodatkowo, w przypadkach gdy w skład majątku wspólnego wchodzą prawo najmu lokalu mieszkalnego lub spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, sąd przyznając to prawo jednemu z byłych małżonków i nakazując drugiemu wydanie lokalu obowiązany jest orzec o uprawnieniu tego małżonka do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia. Zobowiązanym do wydania lokalu jest tylko małżonek, któremu nie zostało przyznane prawo do lokalu (zobacz uchwały SN z 24 września 2003r., III CZP 56/03 i z 13 czerwca 2003r., III CZP 40/03);

4. w sprawie o zobowiązanie sprawcy przemocy do opuszczenia mieszkania – zgodnie z art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, jeżeli członek rodziny (zatem nie tylko małżonek) wspólnie zajmujący mieszkanie stosuje przemoc w rodzinie, a tym samym czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, sąd – na wniosek osoby dotkniętej przemocą – może zobowiązać go do opuszczenia mieszkania (chodzi o mieszkanie zajmowane na podstawie wszystkich możliwych tytułów – m.in. własność, spółdzielcze prawa do lokalu, najem, użyczenie itd.). Uprawnienie do żądania zobowiązania osoby do opuszczenia mieszkania przysługuje niezależnie od tego, czy sprawy tej przemocy można zarzucić popełnienie przestępstwa – niezależnie od tego czy toczy lub zakończyło się postępowanie karne. Postanowienie jest wykonalne z chwilą jego ogłoszenia. Nakaz jest czasowy – postanowienie może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności;

5. w postępowaniu karnym – zgodnie z art. 41a kodeksu karnego sąd, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym zwłaszcza przemocy wobec osoby najbliższej, może m.in. nakazać sprawcy okresowe opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym oraz zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego. W trakcie postępowania karnego, jeżeli zachodzą przesłanki do stosowania tymczasowego aresztowania, zamiast tymczasowego aresztowania sąd może zastosować wobec sprawcy dozór, pod warunkiem, że oskarżony w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz określi miejsce swojego pobytu (art. 275 § 3 k.p.k.).

Możliwości jest wiele, wszystko zależy jednak od konkretnego stanu faktycznego. Każdy przypadek eksmisji byłego małżonka jest inny, dlatego, niezależnie od tego czy chce się wyeksmitować małżonka czy jest się zagrożonym eksmisją, ważne jest żeby zasięgnać porady doświadczonego adwokata lub radcy prawnego który specjalizuje się w sprawach rodzinnych.